Tóm tắt
Bệnh đái tháo đường là một trong những bệnh lý nội khoa thường gặp. Theo Tổ chức Y tế thế giới từ năm 1990 đến 2022 số người mắc đái tháo đường đã tăng từ 200 triệu người đến 830 triệu người và tỷ lệ mắc bệnh tăng nhanh ở các nước có thu nhập thấp và trung bình so với các nước có thu nhập cao [1]. Tại Việt Nam, tỷ lệ dân số mắc bệnh đái tháo đường gia tăng đáng kể từ 18,9% năm 2015 lên 26,2% vào năm 2021 [2]. Bệnh đái tháo đường thường được phát hiện muộn dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch, suy thận và mù lòa. Liên đoàn Đái tháo Đường Quốc tế năm 2021 ước tính có khoảng 6,7 triệu người tử vong do các nguyên nhân liên quan đến đái tháo đường tương đương với 1 ca tử vong mỗi 5 giây [3]. Một nghiên cứu tổng hợp từ 35 công trình nghiên cứu trên toàn thế giới, khoảng 35% bệnh nhân đái tháo đường mắc bệnh võng mạc đái tháo đường [4]. Tại Hoa Kỳ, ước tính đến năm 2050 sẽ có khoảng 16 triệu người mắc bệnh, trong đó 3,4 triệu trường hợp gặp biến chứng đe dọa đến thị lực [5].
Bệnh lý võng mạc đái tháo đường là biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh đái tháo đường, đặc trưng bởi giảm hoặc không tưới máu mao mạch, tăng tính thấm thành mạch và tân tạo tân mạch. Theo nghiên cứu gánh nặng bệnh tật toàn cầu năm 2017, đây là nguyên nhân gây mù lòa thứ ba và có xu hướng ngày càng tăng [6]. Nghiên cứu Teo ZL và cộng sự vào năm 2020-2021 kết luận tỷ lệ mắc bệnh võng mạc đái tháo đường toàn cầu ước tính là 103 triệu người và dự kiến sẽ tăng lên 161 triệu người vào năm 2045 [7]. Tại Việt Nam, tỉ lệ mắc bệnh võng mạc đái tháo đường từ 28,79% đến 48,1%. Biến chứng này gây ảnh hưởng nhiều đến chất lượng thị giác, khả năng lao động và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân [8]. Tuy nhiên, hơn 80% trường hợp mắc bệnh và 50% bệnh nhân mắc bệnh võng mạc đái tháo đường nặng không được chẩn đoán sớm và hiểu biết về tình hình bệnh của họ [9].
Hiện nay có nhiều phương pháp chẩn đoán hình ảnh hiện đại được ứng dụng trong bệnh võng mạc đái tháo đường như chụp mạch huỳnh quang, chụp mạch xanh indocyanine, chụp cắt lớp quang học,… Trong đó, chụp mạch huỳnh quang được coi là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán và theo dõi điều trị bệnh võng mạc đái tháo đường. Chụp mạch huỳnh quang giúp đánh giá toàn bộ sự lưu thông mạch máu võng mạc, phát hiện tân mạch, rò rỉ mạch, phù hoàng điểm thông qua đánh giá sự chuyển động của chất huỳnh quang trong lòng mạch. Tuy nhiên, đây là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh xâm lấn, đòi hỏi phải tiêm thuốc nhuộm tĩnh mạch có thể xảy ra các tai biến trong và sau chụp mạch từ buồn nôn đến sốc phản vệ [10]. Một phương pháp chẩn đoán khác là chụp cắt lớp quang học, phương pháp này có thể đánh giá sự thay đổi cấu trúc võng mạc như phù hoàng điểm, xuất tiết, xuất huyết tuy nhiên không trực tiếp khảo sát mạch máu vẫn cần kết hợp chụp cắt lớp quang học mạch máu để tăng độ chính xác.
Chụp cắt lớp quang học mạch máu được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 2014, đây là một bước tiến vượt bậc trong chẩn đoán và theo dõi bệnh lý võng mạc. Chụp cắt lớp quang học mạch máu có khả năng phát hiện sớm tổn thương vi mạch giai đoạn tiền lâm sàng, hiển thị rõ từng lớp mạch máu nông sâu của võng mạc và hắc mạc mà chụp mạch huỳnh quang không thực hiện được [11]. Bên cạnh đó, kỹ thuật chụp cắt lớp quang học mạch máu là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh tiên tiến, không xâm lấn, thời gian thực hiện nhanh và có thể thực hiện được nhiều lần.
Nghiên cứu của Trần Tiến Đạt thực hiện trên 94 mắt của bệnh nhân mắc bệnh võng mạc đái tháo đường đã đưa ra kết luận tỷ lệ bất thường vi mạch võng mạc phát hiện trên chụp cắt lớp quang học mạch máu là 28,7% và trên chụp mạch huỳnh quang là 24,5% [12]. Nghiên cứu của Akihiro Ishibazawa thực hiện trên 47 mắt của 25 bệnh nhân mắc bệnh võng mạc đái tháo đường chỉ ra rằng chụp cắt lớp quang học mạch máu cho phép đánh giá vi phình mạch và thiếu máu võng mạc tốt hơn ở cả lớp mao mạch nông và sâu, có thể hữu ích về mặt lâm sàng để đánh giá tình trạng vi mạch và hiệu quả điều trị.
Hiện nay, các nghiên cứu về sự thay đổi mạch máu võng mạc trên bệnh nhân đái tháo đường bằng chụp cắt lớp quang học mạch máu trên thế giới và ở Việt Nam vẫn còn hạn chế, các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào đối chiếu kết quả chụp cắt lớp quang học mạch máu và chụp mạch huỳnh quang chưa đi sâu vào nghiên cứu sự thay đổi mạch máu võng mạc ở bệnh võng mạc đái tháo đường đặc biệt là ở giai đoạn sớm của bệnh. Do đó, chúng tôi thực hiện đề tài: “Khảo sát sự thay đổi mạch máu võng mạc trên bệnh võng mạc đái tháo đường bằng OCT-A” với 2 mục tiêu sau:
- Mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh lý võng mạc đái tháo đường.
- Khảo sát sự thay đổi mạch máu võng mạc trên bệnh võng mạc đái tháo đường và một số yếu tố liên quan.
