Tóm tắt
Bong võng mạc (BVM) là bệnh lý phức tạp và nặng nề ở mắt, là một trong những nguyên nhân gây mất thị lực trầm trọng dẫn đến mù lòa cho bệnh nhân. Bong võng mạc nguyên phát hay còn gọi là bong võng mạc có lỗ rách là hình thái thường gặp hơn cả, chiếm 80% trên tổng số bong võng mạc [4]. Bệnh thường do dịch kính hóa lỏng từ khoang dịch kính đi vào dưới võng mạc qua lỗ rách hoặc lỗ thoái hóa võng mạc tạo thành khoảng trống dưới võng mạc [18]. Một số yếu tố nguy cơ liên quan đến bong võng mạc nguyên phát bao gồm: tuổi, giới tính, cận thị nặng, phẫu thuật đục thủy tinh thể, tiền sử chấn thương, thoái hóa võng mạc chu biên [6]. Nhưng tình trạng mất thị lực của mắt bong võng mạc có thể phòng ngừa được nếu bệnh được phát hiện kịp thời và điều trị đúng đắn. Năm 1930 là mốc thời gian quan trọng đánh dấu hiệu quả điều trị bong võng mạc khi Gonnin. J đã mô tả chi tiết và đưa ra nguyên tắc điều trị bong võng mạc nguyên phát [20].
Trên thế giới, các nghiên cứu từ 1982 cho thấy tỷ lệ võng mạc áp sau phẫu thuật bong võng mạc lần đầu từ 75 đến 94% [12]. Ở Việt Nam, từ năm 1960 bệnh viện Mắt Trung Ương đã bắt đầu ứng dụng nguyên tắc phẫu thuật hàn vết rách võng mạc bằng lạnh đông kết hợp ấn độn ngoài củng mạc điều trị bong võng mạc và đã có những thành công nhất định. Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ võng mạc áp sau phẫu thuật lần đầu đạt từ 76,5 đến 95% và hiệu quả về thị lực ở những trường hợp bong võng mạc nguyên phát có thể duy trì được mức 20/50 thậm chí còn tốt hơn [3],[4].
Ngày nay, nhờ sự phát triển của khoa học trong y học như máy cắt dịch kính, dụng cụ vi phẫu, các loại chất độn…đã có nhiều phương pháp phẫu thuật bong võng mạc mới ra đời. Các bác sĩ chuyên về dịch kính võng mạc có thể lựa chọn các phương pháp phẫu thuật khác nhau như: phẫu thuật đai, độn củng mạc, tiêm khí nội nhãn, cắt dịch kính kết hợp với lạnh đông, điện đông hoặc laser võng mạc, khí nội nhãn, dầu nội nhãn tùy từng trường hợp. Trong đó, phẫu thuật đai, độn kết hợp hàn vết rách võng mạc là phẫu thuật kinh điển, là phương pháp điều trị chuẩn cho bong võng mạc nguyên phát đơn thuần.
Hiệu quả của phẫu thuật bong võng mạc được đánh giá về hai mặt: kết quả về phục hồi giải phẫu là làm võng mạc áp lại và kết quả về chức năng là sự phục hồi thị lực. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của phẫu thuật bong võng mạc như thời gian phát hiện bệnh, mức độ bong võng mạc, bong đã lan qua hoàng điểm chưa, tình trạng tăng sinh dịch kính võng mạc…Không những vậy, theo nhiều nghiên cứu tỉ lệ thành công của phẫu thuật về giải phẫu và chức năng còn thay đổi theo thời gian sau phẫu thuật do nhiều quá trình bệnh lý còn tiếp tục diễn ra dẫn đến nguy cơ bong võng mạc tái phát. Những yếu tố này bao gồm: lỗ rách võng mạc mới, tăng sinh dịch kính võng mạc sau phẫu thuật, đục thủy tinh thể, màng trước võng mạc, nang hoàng điểm…..
Nhiều nghiên cứu gần đây đưa ra kết luận các phương pháp điều trị bong võng mạc hiện nay mang lại kết quả tốt với tỷ lệ thành công cao. Tại Trung Quốc, năm 2021 tác giả Jipeng Li Meng Zhao đã sử dụng phương pháp đai củng mạc và cắt dịch kính cho kết quả tỷ lệ võng mạc áp sau phẫu thuật điều trị bong võng mạc nguyên phát lên đến 94,5% [14]. Tại Việt Nam, năm 2020 theo nghiên cứu của tác giả Bùi Hữu Quang tại bệnh viện Mắt Trung Ương kết quả điều trị bong võng mạc bằng đai củng mạc và cắt dịch kính cho kết quả tỷ lệ võng mạc áp là 96,8%; năm 2023 tác giả Lương Thị Ánh Sương nghiên cứu tại bệnh viện Trung Ương Huế sử dụng phương pháp phẫu thuật cắt dịch kính điều trị bong võng mạc nguyên phát có tỷ lệ thành công võng mạc áp là 92% [7].
Ở Huế, phẫu thuật bong võng mạc được triển khai từ năm 2015 bằng phương pháp đai, độn củng mạc kết hợp lạnh đông, laser võng mạc quanh lỗ rách và ứng dụng cắt dịch kính phối hợp. Với mong muốn đánh giá tổng thể và đưa ra kết luận có tính khoa học để có thể phát triển kỹ thuật này, chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và đánh giá kết quả điều trị bong võng mạc nguyên phát” với hai mục tiêu:
- Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bong võng mạc nguyên phát.
- Đánh giá kết quả điều trị bong võng mạc nguyên phát.
